Πένθος και Μελαγχολία: Τα συμπτώματα του παρατεταμένου θρήνου

«Η θλίψη δεν είναι αρρώστια ούτε ψυχολογικό πρόβλημα. Είναι ένας τρόπος να ξεπεράσουμε τις επιπτώσεις της απώλειας, πρώτα με μια οργισμένη διαμαρτυρία για την εγκατάλειψη , έπειτα με τη διαρκή αναζήτηση του χαμένου προσώπου και ύστερα με την απελπισμένη αποδοχή της πραγματικότητας της απώλειας. Αυτές οι διεργασίες επιτρέπουν την τελική επίλυσης της θλίψης, δίνοντας τη δυνατότητα στον πενθούντα να προχωρήσει στη ζωή του , να φτιάξει νέους δεσμούς και να χτίσει μια καινούργια ταυτότητα». 

Glenys Parry, απόσπασμα απο το βιβλίο “Ψυχολογικές κρίσεις και η αντιμετώπιση τους “. 

Για το Freud, το πένθος είναι η «αντίδραση στην απώλεια ενός αγαπημένου προσώπου ή μιας αφηρημένης ιδέας που το υποκαθιστά...». Τα στάδια του πένθους αποτελούν μια φυσιολογική ψυχολογική διεργασία – αυτά είναι άρνηση, θυμός, διαπραγμάτευση, κατάθλιψη, αποδοχή.

Το πένθος διακρίνεται σε φυσιολογικό και περιπεπλεγμένο . Έχει πολλά κοινά σημεία με την κατάθλιψη ή την μελαγχολία αλλά διαφέρει σημαντικά.

Το πένθος είναι «προσωπικό», «υποκειμενικό», «μοναχικός δρόμος». Ο θάνατος πραγματικός ή συμβολικός οδηγεί ένα άτομο στο στάδιο της διεργασίας της απώλειας. Τέτοιες απώλειες χαρακτηρίζονται απο βαθιά λύπη, θυμό, ενοχή, απελπισία, φόβο. Το κλάμα είναι «καλό σημάδι» στο πένθος, αποτελεί μια εκτόνωση της συναισθηματικής έντασης και της φυσιολογικής κατάθλιψης του πένθους. Ο καθένας πενθεί διαφορετικά αλλά η προσωπική διεργασία της απώλειας σχετίζεται με παράγοντες όπως η προσωπικότητα του ατόμου που πενθεί, η σχέση με το άτομο που χάθηκε, το υποστηρικτικό δίκτυο κ.α.

Το άτομο που πενθεί ή εκφράζει καταθλιπτικά συμπτώματα βιώνει απώλεια της ευχαρίστησης για δραστηριότητες που συνήθως απολάμβανε, καθώς και αλλαγές στον ύπνο του, στη συγκέντρωση και την ενέργειά του. Ωστόσο, όταν κάποιος πενθεί συνήθως εστιάζει τις σκέψεις του στο άτομο που έχει χάσει και βιώνει «κύματα» πόνου σε αντίθεση με το συνεχή, διάχυτο πόνο της κλινικής κατάθλιψης.

Η βασική διαφορά μεταξύ του πένθους και της κατάθλιψης είναι ότι στο πένθος της περισσότερες φορές δεν υπάρχει πτώση της αυτοεκτίμησης .Ενώ, η κλινική κατάθλιψη είναι πιο επίμονη και επίπονη και το άτομο σπάνια βιώνει «διαλείμματα» από τη θλίψη.

Στην περίπτωση της κατάθλιψης, τα συμπτώματα αυτά επιμένουν και συνοδεύονται επίσης από αίσθημα αναξιότητας, ενοχής και αυτομομφής, χαμηλής αυτοεκτίμησης, τα οποία δεν είναι κύρια χαρακτηριστικά του πένθους. Ωστόσο, η απώλεια ενός αγαπημένου προσώπου μπορεί να ευνοήσει την εκδήλωση κατάθλιψης ή καταθλιπτικής συμπτωματολογίας στο μέλλον.

Όταν το πένθος εκτείνεται τόσο, ώστε το άτομο να μην μπορεί να το ελέγξει και να μην μπορεί να λειτουργήσει σε διάφορους τομείς της ζωής του και παραμένει στην ίδια κατάσταση χωρίς να φτάνει προοδευτικά στην επίλυσή του, τότε το πένθος γίνεται «περιπεπλεγμένο» και απαιτεί αντιμετώπιση όμοια με αυτή της κατάθλιψης.

Το πένθος μπορεί να αποτελέσει εκλυτικό αίτιο για την εμφάνιση της κατάθλιψης. Αν τα συναισθήματα του πένθους δεν υποχωρούν με το πέρασμα του χρόνου (επιμονή συμπτωμάτων για περισσότερο απο 6 μήνες μετά την απώλεια) και επηρεάζεται η ποιότητα ζωής και η λειτουργικότητα του ατόμου τότε μπορεί να χρειάζεται η παρέμβαση του ειδικού. Το «παθολογικό» πένθος συνεπάγεται την αδυναμία του ατόμου να επανακτήσει την ψυχική του ηρεμία και να αντεπεξέλθει στις απαιτήσεις της καθημερινότητας του.

Πότε πρέπει να ζητήσετε βοήθεια;

Όταν τα συμπτώματα του θρήνου είναι επίμονα και παρατεταμένα , θα πρέπει να σκεφτείτε σοβαρά το ενδεχόμενο να μιλήσετε σε κάποιον ειδικό καθώς και αν βιώνετε κάποια απο τα παρακάτω:

· Σημαντικό βαθμό ενοχής για πράγματα πέρα των ενεργειών που κάνατε ή δεν κάνατε κατά τη χρονική περίοδο του θανάτου του αγαπημένου προσώπου.

· Σκέψεις αυτοκτονίας που προχωρούν πέρα απο το να σκέφτεται κανείς παθητικά «καλύτερα να πέθαινα» ή «να μπορούσα να ξανα είμαι μαζί με τον αγαπημένο μου».

· Ακραία απελπισία που εκδηλώνεται με μια αίσθηση οτι όσο κι αν προσπαθείτε , δεν θα μπορέσετε ποτέ να αποκτήσετε ξανά μια ζωή που αξίζει.

· Παρατεταμένη υπερδιέγερση ή κατάθλιψη με ενα αίσθημα οτι είστε σε υπερένταση ή πολύ «πεσμένοι» , το οποίο επιμένει για μήνες.

· Σωματικά συμπτώματα, όπως οξύς πόνος στο στήθος ή σημαντική απώλεια βάρους , η οποία θα μπορούσε να απειλήσει τη σωματική σας υγεία.

· Ανεξέλεγκτος θυμός που αποξενώνει φίλους και αγαπημένους ή που σας κάνει να σχεδιάζετε τρόπους να εκδικηθείτε για την απώλεια.

· Επίμονη διαταραχή της λειτουργικότητας στην ικανότητα σας να παραμείνετε σε μια δουλειά ή να φέρετε σε πέρας απλούς στόχους αναγκαίους για την καθημερινή ζωή.

· Κατάχρηση ουσιών με φάρμακα ή αλκοόλ για να διώξετε τον πόνο της απώλειας. 

Βιβλιογραφία:

· Robert A. Neimeyer , 2006. Να αγαπάς και να χάνεις. Αντιμετωπίζοντας την απώλεια. Εκδόσεις Κριτική.

· Μιχάλης Γιαννουλέας, 2006. Η πρόκληση της αλλαγής. Εκδόσεις Ελληνικά Γράμματα.

· Bacque Marie-Frederique, 2007. Πένθος και Υγεία. Άλλοτε και Σήμερα- Το Σοκ της απώλειας – οι ψυχολογικές επιπτώσεις- η αντιμετώπιση. Εκδόσεις Θυμάρι.

· Glenys Parry, 1996.Ψυχολογικές κρίσεις και η αντιμετώπιση τους. Εκδόσεις Ελληνικά Γράμματα.

Μάντω Γ. Καραμπέρη

Κλινική Ψυχολόγος- Ψυχοθεραπεύτρια, 

M.Sc. Προαγωγή Ψυχικής Υγείας & Πρόληψη Ψυχικών Διαταραχών